Τα τελευταία είκοσι χρόνια οι διαδοχικές και επικαλυπτόμενες κρίσεις έχουν διαρρήξει τις σχέσεις των πολιτών με την πολιτική σε όλη την Ευρώπη. Τα συμπτώματα είναι ορατά: οι αναποφάσιστοι, οι «κυμαινόμενοι» ψηφοφόροι, η αποχή. Η «πασοκοποίηση» μετά το ΠΑΣΟΚ χτύπησε τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία. Παντού ανεβαίνει η Ακρα Δεξιά προσελκύοντας πρώην αριστερούς ψηφοφόρους. Οι κυβερνήσεις χάνουν τις εκλογές παντού, η αντιπολίτευση δυσκολεύεται. Η Αριστερά δεν κρατιέται πάντα στη θέση που την έχει βάλει η Ιστορία και η ιδεολογία της. Οταν περιορίζεται σε μια προγραμματική περιπτωσιολογία δεν αντιστρέφει τη γενική αδιαφορία για τις αντιπολιτευτικές υποσχέσεις. Η αδιαφορία για την πολιτική, η αποχή, η έλλειψη ιδεολογίας αποτελούν τον μεγαλύτερο σύμμαχο των δεξιών κομμάτων.
Πρέπει η Αριστερά να δημιουργεί «συμβάντα», γεγονότα που ανακατεύουν την τράπουλα και αλλάζουν την ατζέντα. Το πιο σημαντικό είναι η δημιουργία και η πρόταση ενός αριστερού οράματος που ανατρέπει τον κυνισμό τού «όλοι ίδιοι είναι». Οι καλύτεροι τεχνοκράτες και οι τεκμηριωμένες πολιτικές είναι σημαντικές – όταν έχεις γίνει κυβέρνηση. Αλλά στην αντιπολίτευση, με τους «αρμούς» της εξουσίας στο αντίθετο στρατόπεδο, μόνο ένας αριστερός ορίζοντας μπορεί να εμπνεύσει, να δημιουργήσει κλίμα ανατροπής αλλά και να δώσει συνοχή και πειστικότητα στις επιμέρους προτάσεις. Το όραμα πρέπει να είναι μια «ρεαλιστική ουτοπία» που να μιλάει και στο μυαλό και στην καρδιά όσων έχουν χάσει την εμπιστοσύνη προς την πολιτική, όσων αδιαφορούν για το business as usual και άθελά τους πριμοδοτούν ένα καθεστώς που φτωχαίνει τη ζωή υλικά και πνευματικά.
Δημοκρατία παντού
Το πρώτο που πρέπει να κάνει η Αριστερά είναι να επαναλάβει τη θεμελιακή της δέσμευση στον δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός αποτελεί τον ορίζοντα υπέρβασης του καπιταλισμού αλλάζοντας σταδιακά τα κεντρικά χαρακτηριστικά του. Πρώτα την αγορά, δηλαδή την εμπορευματοποίηση, την ανταλλαγή, τον ανταγωνισμό και τις τιμές, ως βασικού μηχανισμού συντονισμού και κατεύθυνσης της οικονομικής δραστηριότητας. Δεύτερον, τη σκληρή ταξική εξουσία που θεμελιώνεται στην ιδιοκτησία και τις σχέσεις παραγωγής. Οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου αποφασίζουν για τις ευκαιρίες ζωής των εργαζομένων. Η αγορά συνεισφέρει στη λειτουργία της οικονομίας σε ορισμένους τομείς. Αλλά η ταξική εξουσία, μεταλλαγμένη στη νεοφιλελεύθερη εποχή, παραμένει ο κύριος μηχανισμός παραγωγής ανισότητας, υποδούλωσης και εξαθλίωσης της ανθρωπότητας.
Η αγορά ως μηχανισμός ελέγχου της συμπεριφοράς στηρίζεται στο ατομικό συμφέρον, ένα μείγμα φόβου και απληστίας. Η καπιταλιστική οργάνωση της οικονομίας καλλιεργεί την ανταγωνιστική εξατομίκευση και τον καταναλωτισμό. Αλλά στο ίδιο έδαφος αναδύονται και οι αντίθετες αξίες, της αλληλεγγύης και της μέριμνας για τον άλλο, της δικαιοσύνης και της συμμετοχικής δράσης, της συλλογικότητας και της προσφοράς. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Τα κίνητρα, οι αξίες και οι διαθέσεις που κινητοποιούνται στον αγώνα για την υπέρβαση του καπιταλισμού αντανακλούν την ανθρώπινη ουσία.
Ο «άλλος» έρχεται πάντα πριν από τον εαυτό: είτε ο άλλος άνθρωπος που με καλωσορίζει στον κόσμο είτε οι κοινωνικές δομές, η γλώσσα, οι θεσμοί, τα κυρίαρχα νοήματα και οι αξίες, αυτά που μας κάνουν ταυτόχρονα και κοινωνικά και μοναδικά όντα. Η καπιταλιστική κουλτούρα περιλαμβάνει τις κυρίαρχες αξίες και τις αντίθετές τους – και τον ανταγωνισμό και την αγάπη, και τον ατομικισμό και την αλληλεγγύη. Η οικογένεια, οι φίλοι, οι συνάδελφοι και οι σύντροφοι εκπροσωπούν τις αξίες της κοινότητας και της αλληλεγγύης. Αλλά όσο απομακρυνόμαστε από τους χώρους της ιδιωτικότητας, οι αξίες και οι συμπεριφορές που υποστηρίζουν υποχωρούν στη σαγήνη της αγοράς.
Πρέπει λοιπόν να αναλύσουμε τη λειτουργική διαφοροποίηση των κοινωνικών πεδίων, των οικονομικών δραστηριοτήτων και των πολιτικών συσχετισμών για να βρούμε μέσα τους και να ενισχύσουμε ό,τι τους αντιστέκεται. Το κάθε πεδίο έχει διαφορετικούς κανόνες και θεσμούς, διαφοροποιείται γνωστικά και κανονιστικά. Η αγορά, για παράδειγμα, δεν είναι μία και κοινή παρά το ιδεολογικό κάλυμμα που παρουσιάζει τη λειτουργία της ενιαία σε όλα τα πεδία. Η αγορά λειτουργεί διαφορετικά και έχει άλλα κοινωνικά αποτελέσματα στα εμπορεύματα και τις υπηρεσίες, στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές και την ενέργεια, στα Πανεπιστήμια και την Υγεία.
Στις κοινωνικές και κοινωφελείς υπηρεσίες, η λογική της αγοράς δεν μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς να καταργηθεί η ηθική υποχρέωση καθολικής κάλυψης των βασικών αναγκών. Η Παιδεία, η Υγεία, η κοινωνική προστασία δεν εξαρτώνται από τη δυνατότητα πληρωμής αλλά από τις ανάγκες των πολιτών ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση. Το κοινωνικό κράτος είναι βέβαια ένας σχετικά πρόσφατος συνδυασμός της αρχής της οικονομίας της αγοράς με αυτήν της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο γάμος ευκαιρίας των δύο ήταν μεγάλη κατάκτηση της Σοσιαλδημοκρατίας, της Αριστεράς και των εργατικών συνδικάτων αλλά και παραχώρηση του κεφαλαίου για να δημιουργηθεί ένας καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο. Το κοινωνικό κράτος αφαιρεί την αρχή της αγοράς από τις κοινωφελείς υπηρεσίες και την αντικαθιστά με την αρχή της καθολικής παροχής. Η ηθική δικαιολόγηση είναι απλή: και οι πλούσιοι και οι φτωχοί σπουδάζουν, αρρωσταίνουν, γερνάνε, τίποτε δεν επιτρέπει τη διαφοροποίηση μεταξύ τους.
Καθολικές βασικές υπηρεσίες
Την περίοδο του νεοφιλελευθερισμού, η αρχή αυτή ακυρώθηκε και οι κοινωνικές υπηρεσίες έγιναν στόχος του ιδιωτικού κέρδους με δύο τρόπους. Με την ιδιωτικοποίηση (ιδιωτική Υγεία, Πανεπιστήμια, ασφάλιση, ενέργεια, νερό) και με την τεχνητή δημιουργία συνθηκών αγοράς στο εσωτερικό τους. Η εισαγωγή σκληρής και τιμωρητικής αξιολόγησης των κοινωφελών υπηρεσιών και η δημιουργία καταλόγων αξιολόγησης αποτελούν τον βασικό τρόπο πειθάρχησης και περιορισμού της καθολικής προσφοράς.
Στα Πανεπιστήμια η ατομική αξιολόγηση των μελών οδηγεί στη διάλυση της συλλογικότητας και της συνεργασίας που είναι απαραίτητες για τη διδασκαλία και την έρευνα. Στη Βρετανία, που πρωτοστάτησε στην ιδιωτικοποίηση του κράτους, η επέκταση της αξιολόγησης από τα Πανεπιστήμια στις υπηρεσίες Υγείας οδήγησε στην απάνθρωπη και παραπλανητική λογική της δημοσιοποίησης του ετήσιου αριθμού θανάτων σε κάθε νοσοκομείο για να δοθεί η δυνατότητα στους πελάτες-ασθενείς να «επιλέγουν».
Αλλά το μοντέλο απέτυχε και σταδιακά εγκαταλείπεται. Αντικαθίσταται από τη σχολή των «καθολικών βασικών υπηρεσιών». Αυτή προγραμματίζει την επέκταση της καθολικής και δωρεάν κάλυψης των αναγκών στη στέγη, τη διατροφή, τις συγκοινωνίες, την πληροφορία (δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο κ.λπ.) και τις νομικές υπηρεσίες. Αποτελεί επικαιροποίηση και επέκταση της ιδέας του καθολικού βασικού εισοδήματος αλλά δεν έχει ακόμη συζητηθεί. Να, λοιπόν, μια ιδέα που αλλάζει την έννοια του κοινωνικού κράτους και μπορεί να γίνει μέρος του δημοκρατικού οράματος.
Εφόσον όμως η λογική της αγοράς παραμένει στις οικονομικές συναλλαγές, η υπέρβαση του άπληστου καπιταλισμού επιδιώκει την αλλαγή των εξουσιαστικών σχέσεων που δημιουργεί και αναπαράγει η ιδιοκτησία. Αν σήμερα η νεοφιλελεύθερη και τεχνοκρατική οικονομία επιβάλλεται στην πολιτική, εμείς πρέπει να εκδημοκρατίσουμε την οικονομία. Η δημοκρατική οικονομία αποσκοπεί στην ανακατανομή της οικονομικής ισχύος και όχι μόνο του εισοδήματος. Πρέπει λοιπόν η αγορά να διαχωριστεί στα συστατικά της για να εξετάσουμε ποια είναι κατάλληλα για μορφές συνεταιριστικής, κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομικής δραστηριότητας. Δοκιμάζουμε μορφές περιορισμού και ρύθμισης της ιδιοκτησίας, κοινωνικοποίησης της αγοράς από τα κάτω με την εισαγωγή ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος και επιβολή δημοκρατικού ελέγχου στις επενδυτικές αποφάσεις.
| Το zantevoice.gr δεν έχει οικονομική υποστήριξη από καμία γκρίζα, κυβερνητική, επιχειρηματική, τραπεζική ή άλλη πηγή που θα του “υπαγορεύει” τί να πει και τί όχι. Το zantevoice.gr δεν έχει διαφημίσεις! Το zantevoice.gr έχει μόνο την στήριξη των επισκεπτών του για να πληρώνει τα λειτουργικά έξοδά του. Αν θες να υπάρχει το zantevoice.gr στήριξε την προσπάθειά του με κλικ εδώ. |
* Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»
πηγή efsyn
