Πολύς ο λόγος τελευταία για τους προστατευόμενους μάρτυρες. Και βεβαίως η προσπάθεια μείωσης της αξίας του θεσμού για προφανείς λόγους. Η Δημοκρατία και η διαφάνεια της διοίκησης υπό διωγμό ταυτόχρονα με την προσπάθεια εξίσωσης των μαρτύρων με? κουκουλοφόρους μέσω των ΜΜΕ.

Θα ήταν τετριμμένο να αναφέρει κανείς ότι η μανία στελεχών της Κυβέρνησης (και της κυβέρνησης εν συνόλω αφού δεν διατυπώνει άλλη άποψη προάσπισης του θεσμού του προστατευόμενου μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος) για να απαξιώσει τους μάρτυρες στην υπόθεση Novartis, και η εξίσωση των μαρτύρων με κουκουλοφόρους, αντίθετα μάλιστα με την νομολογία όχι μόνο στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και άλλων κρατών εκτός της Ένωσης, δείχνει μια τριτοκοσμική αντίληψη για την Δημοκρατία και την Διαφάνεια, η οποία αφήνει τους πολίτες με ακόμη λιγότερη δικαιοσύνη. Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος ΠΡΕΠΕΙ να προστατεύονται σε ένα κράτος δικαίου, διότι διαφορετικά θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να μαθαίνει κανείς την άσκηση κακοδιοίκησης και διαφθοράς “εντός των τειχών”, ειδικά σε μια εποχή που τα ανεξάρτητα ΜΜΕ είναι ελάχιστα και οι δημοσιογράφοι του ερευνητικού ρεπορτάζ διώκονται και σε πολλές περιπτώσεις δολοφονούνται όπως έγινε πρόσφατα στην Μάλτα, από το πολιτικό κατεστημένο μάλιστα προκαλώντας αλυσιδωτές παραιτήσεις και διώξεις.

Φαίνεται όμως ότι αυτά στην Ελλάδα είναι μάλλον περιττά και η πίεση για την αποκάλυψη της ταυτότητας των μαρτύρων επιβεβλημένη με δικαιολογίες καφενείου ότι πχ αυτοί δεν κινδυνεύουν από πολιτικούς, (τους οποίους βέβαια καταγγέλλουν). Ποιός πείθεται από τόσο έωλα επιχειρήματα δεν το εξετάζω, βλέπω όμως ότι ακόμη και έτσι δεν μας ενδιαφέρει τί καταγγέλθηκε αλλά ποιός το κατήγγειλε. Και έτσι, χρησιμοποιώντας μεθόδους εκφοβισμού, μείωσης της προσωπικότητας του καταγγέλλοντα κλπ. θα ξεχάσουμε και θα μειώσουμε το βάρος των καταγγελιών του.

Με το νόμο 4254/2014 επί υπουργίας Χαράλαμπου Αθανασίου, οι ρυθμίσεις προστασίας μαρτύρων, επεκτάθηκαν και στα εγκλήματα της δωροδοκίας ή δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων (ή ακόμη και στο έγκλημα της δωροληψίας ενός απλού υπαλλήλου). Ενώ, ο προηγούμενος νόμος 2928/2001 αφορούσε την προστασία του μάρτυρα από αξιόποινες πράξεις μόνο εγκληματικών οργανώσεων, με τον νόμο 4254/2014 οι παραπάνω ρυθμίσεις προστασίας μαρτύρων επεκτάθηκαν και στα εγκλήματα της δωροδοκίας ή δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων (ή ακόμη και στο έγκλημα της δωροληψίας ενός απλού υπαλλήλου).
Τα μέτρα προστασίας μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, που προβλέπουν οι δύο ανωτέρω νόμοι:
– η φύλαξη με κατάλληλο προσωπικό της αστυνομίας,
– η κατάθεση με χρήση ηλεκτρονικών μέσων ηχητικής και οπτικής ή μόνο ηχητικής μετάδοσής της,
– η μη αναγραφή στην έκθεση εξέτασης του ονόματος, του τόπου κατοικίας, γέννησης και εργασίας, του επαγγέλματος και της ηλικίας και η μεταβολή των στοιχείων ταυτότητας.
– Τα μέτρα προστασίας λαμβάνονται με τη σύμφωνη γνώμη του μάρτυρα, δεν περιορίζουν την ατομική του ελευθερία πέρα από το αναγκαίο για την ασφάλειά του μέτρο και διακόπτονται αν ο μάρτυρας το ζητήσει εγγράφως ή δεν συνεργάζεται για την επιτυχία τους.

Επιπλέον,προβλέπεται: προστασία από ποινικές διώξεις εναντίον τους μετά από μήνυση ή έγκληση για τα αδικήματα της ψευδορκίας, της ψευδούς καταμήνυσης, της συκοφαντικής δυσφήμισης, της παραβίασης υπηρεσιακού απορρήτου ή των προσωπικών δεδομένων και υπαγωγή στις διατάξεις προστασίας μαρτύρων (φύλαξη, απόκρυψη των προσωπικών τους στοιχείων κατά τη διεξαγωγή της ποινικής διαδικασίας, μεταβολή των στοιχείων της ταυτότητάς τους κλπ). Για πρόσωπα που εργάζονται στον Δημόσιο τομέα και προχωρούν στην καταγγελία της διαφθοράς, ψηφίστηκαν μεταξύ άλλων τα εξής: δεν απολύονται, δεν υπόκεινται σε οποιαδήποτε πειθαρχική διαδικασία ή τιμωρία, δεν εξαιρούνται από τη διαδικασία προαγωγής, δεν υφίστανται δυσμενή διακριτική μεταχείριση .
Για τις πράξεις της συγκρότησης ή συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση, όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 187 Ποινικού Κώδικα και για τις συναφείς πράξεις,για τα εγκλήματα της δωροδοκίας ή δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων ή δημοσίων υπαλλήλων,μπορούν να λαμβάνονται μέτρα για την αποτελεσματική προστασία από πιθανή εκδίκηση ή εκφοβισμό των ουσιωδών μαρτύρων και των υπαιτίων των πράξεων της συγκρότησης εγκληματικής οργάνωσης ή συμμορίας ή της συμμετοχής σε αυτές, μόνο αν αυτοί καταστήσουν δυνατή με αναγγελία στην αρχή την πρόληψη της διάπραξης ενός από τα σχεδιαζόμενα εγκλήματα ή με τον ίδιο τρόπο συμβάλλουν ουσιωδώς στην εξάρθρωση της εγκληματικής οργάνωσης ή της συμμορίας και των οικείων τους.
Μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος μπορεί να χαρακτηριστεί ένα πρόσωπο που συμβάλλει ουσιωδώς με τις πληροφορίες που παρέχει στις αρχές, χωρίς να είναι ο ίδιος εμπλεκόμενος και χωρίς να έχει ίδιον όφελος, σε υποθέσεις:
– δωροδοκίας/δωροληψίας πολιτικών αξιωματούχων
– δωροδοκίας/δωροληψίας δικαστών
– δωροδοκίας δημοσίων υπαλλήλων
– εμπορίας / επιρροής μεσαζόντων (άρθρο 237Α Π.Κ.)
– και τις συναφείς με αυτές πράξεις?, όπως αναφέρει το νέο άρθρο 45Β του Ποινικού Κώδικα

Τώρα, αν όπως έχει ήδη λεχθεί ορισμένοι θέλουν “να τους πάνε μέχρι τέλους” αυτό από μόνο του αποτελεί εκφοβισμό των μαρτύρων οι οποίοι επίσης έχουν ήδη “απειληθεί” από φερόμενους να έχουν ανάμιξη πολιτικούς με μηνήσεις και διώξεις. Άρα συντρέχει σοβαρός λόγος για την ΜΗ αποκάλυψη της πραγματικής τους ταυτότητας και οι Αστυνομικές και Δικαστικές Αρχές θα έπρεπε να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Δυστυχώς όμως, με τον απαράδεκτο νόμο περί ευθύνης (προστασίας) των πολιτικών δεν έχει αναλάβει η Δικαιοσύνη την υπόθεση αλλά μια πολιτική επιτροπή με ισχύ Εισαγγελέα! Τι βολικό! και απαράδεκτο συγχρόνως.

Την ανάγκη να κατοχυρωθεί νομοθετικά η προστασία των δημοσιογράφων και των «μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος» (whistleblowers), υπογράμμισαν Ευρωβουλευτές και καλεσμένοι της συζήτησης που διοργανώθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρόσφατα, με θέμα «Προστατεύοντας την αλήθεια». Αν δεν υπήρχαν αυτοί (wistleblowers) δεν θα είχαμε μάθει ποτέ τα μεγάλα σκάνδαλα. Από το watergate μέχρι τη Novartis. Η κυβέρνηση  παραβίασε τις σχετικές οδηγίες της Ε.Ε. οι οποίες έχουν ενσωματωθεί στη νομοθεσία, ενώ πολύ πρόσφατα, με τη νέα οδηγία της 1937/2019 η Κομισιόν  προσφέρει υψηλό επίπεδο προστασίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος έναντι πιθανών αντιποίνων. Και αυτή την στιγμή όλοι οι ευρωβουλευτές που μετέχουν στην Επιτροπή κατά της Διαφθοράς περιμένουν την υλοποίηση της οδηγίας από την κυβέρνηση. Πλην της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς βεβαίως. Και όποιος κατάλαβε, κατάλαβε. Το οξύμωρο δε της υπόθεσης είναι οτι στην Ελλάδα εκτός της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ που φέρονται οτι έβαλαν το δάχτυλο στο μέλι και αντιδρούν σε όλο αυτό, μας προέκυψε και το ΚΚΕ επειδή λέει είναι αντίθετο σε κάθε μορφή κουκούλας και προστατευόμενους μάρτυρες! Το ΚΚΕ φαίνεται οτι δεν άκουσε -όπως και οι άλλοι- τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Λίνος Αλέξανρος Σισιλιάνος) ο οποίος μέσα στην Ελληνική Βουλή κατέδειξε την παραβίαση του θεσμικού πλαισίου από την κυβέρνηση. Να θυμίσουμε βέβαια οτι μάρτυρες με προστασία της ταυτότητάς τους κατέθεσαν πρόσφατα στην γνωστή δίκη της Χρυσής Αυγής χωρίς βέβαια τον ντόρο που γίνεται τώρα.

Δυστυχώς -πολύ φοβάμαι- τα ονόματα θα διαρρεύσουν, αλλά αυτό δεν θα είναι μια νίκη της πολιτικής μας, αλλά όνειδος για την Δημοκρατία μας και ταυτόχρονα πλήγμα στην σοβαρότητα του κράτους, αφού πλέον θα εξισωθούμε με “μπανανίες”. Ενδεικτικά: Στην υπόθεση της «17 Νοέμβρη» είχε αποκαλυφθεί η ταυτότητα των προστατευόμενων μαρτύρων, καθώς κανείς δεν φρόντισε να τους προστατεύσει. Ακόμη και σήμερα, 15 χρόνια μετά το πρωτόδικο δικαστήριο, παραμένει αλησμόνητη η στιγμή που οι προστατευόμενοι μάρτυρες Α1 και Β1, οι οποίοι επρόκειτο να καταθέσουν από ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα, δήλωσαν «παρών» κατά τη διάρκεια της εκφώνησης της λίστας μαρτύρων. Κι αυτό γιατί οι συγκεκριμένοι μάρτυρες, οι οποίοι επισήμως ήταν σε καθεστώς προστασίας, βρίσκονταν μέσα στη δικαστική αίθουσα, δίπλα στους κατηγορούμενους!!
Το καλοκαίρι του 2009, δολοφονήθηκε ο αστυνομικός Νεκτάριος Σάββας, ο οποίος ήταν στη φύλαξη της πρώην συζύγου του Αγγελέτου Καννά, η οποία κατέθεσε στη δίκη του ΕΛΑ. Όπως διαπιστώθηκε στη συνέχεια, στη γειτονιά ήταν κοινό μυστικό πως η γυναίκα ήταν σε καθεστώς φύλαξης. Τον Μάρτιο του 2015, η Αικατερίνη Τσακάλου, γραμματέας του άλλοτε πανίσχυρου άνδρα της Siemens, Μιχάλη Χριστοφοράκου και βασική μάρτυρας στην υπόθεση, κατήγγειλε ότι δέχτηκε επίθεση έξω από το σπίτι της. Λίγες ημέρες νωρίτερα είχαν αποσύρει τον αστυνομικό φρουρό που τη συνόδευε, λόγω περικοπών. Μπανανία; Ναί.

Για να είμαι δίκαιος όμως πρέπει να πω οτι η συντονιστική επιτροπή των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδας εξέφρασε πρόσφατα έντονες επιφυλάξεις για τη συμβατότητα του θεσμού. Σε ανακοίνωση τονίζεται ότι είναι διαφορετικό ζήτημα η προστασία του μάρτυρα που κινδυνεύει αποδεδειγμένα, από την προστασία του «κρυφού» μάρτυρα, που κάνει καταθέσεις ανέλεγκτα, χωρίς δυνατότητα ελέγχου της αξιοπιστίας του. Παράλληλα, επισημαίνεται ότι ο θεσμός του «κρυφού» μάρτυρα προσβάλλει τα ανθρώπινα δικαιώματα και παραβιάζει τις αρχές της δίκαιης δίκης. Είναι προφανές, ότι το νομοθετικό πλαίσιο των προστατευόμενων μαρτύρων και των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος χρήζει παρεμβάσεων, ώστε με τη κατάλληλη θωράκισή του να μπορεί να επιτελέσει το έργο για το οποίο υπάρχει, δηλαδή την πάταξη της διαφθοράς. Αυτό όμως είναι βελτίωση του θεσμού δεν είναι η έμμεση απαξίωσή του όπως έντονα θέλει η κυβέρνηση και η εξίσωσή του -μέσω των κουκουλοφόρων- σε αδίκημα!! Βεβαίως εικάζουν οτι οι μάρτυρες αυτοί ενδεχομένως πήραν χρήματα από το FBI -το οποίο κατά την δική τους λογική εξ ισούται με κλίκα οργανωμένου εγκλήματος- τα έγγραφα του οποίου δεν ασχολούνται να μελετήσουν σε βάθος για την αποκάλυψη της αλήθειας, και άρα, επειδή μπορεί να πήραν χρήματα -όπως προβλέπει η Αμερικάνικη νομοθεσία-, η κατάθεσή τους είναι άκυρη! Βεβαίως η κ. Τουλουπάκη έχει ήδη πει οτι  “πουθενά στο νόμο δεν προκύπτει υποχρέωση του Έλληνα εισαγγελέα να γνωρίζει αν ο μάρτυρας θα αποκομίσει από τη μαρτυρική  κατάθεσή του οποιοδήποτε όφελος στο εξωτερικό (πράγμα πρακτικώς αδύνατο), αλλά ούτε καν υποχρέωσή του να γνωρίζει το νομοθετικό πλαίσιο περί προστασίας μαρτύρων και δη δημοσίου συμφέροντος σε άλλη έννομη τάξη”. Ψιλά γράμματα; Ο συνήγορος της κ. Τουλουπάκη Αλέξανδρος Παπαστεριόπουλος αναφέρει: Στο πλαίσιο της ελληνικής ή και της διεθνούς έννομης τάξης δεν υφίσταται καμία διάταξη νόμου, η οποία να απαγορεύει τη χρήση και αξιοποίηση καταθέσεων προστατευόμενων μαρτύρων που έχουν δώσει καταθέσεις και σε αλλοδαπές έννομες τάξεις υπό οιοδήποτε καθεστώς. Αντιθέτως, η Σύσταση του ΟΟΣΑ κατατείνει στην παροχή της προστασίας σε όσα πρόσωπα έχουν χρήσιμες πληροφορίες για αποκάλυψη περιπτώσεων διαφθοράς ανεξαρτήτως προσωπικών, χρηστών ή μη, κινήτρων.

Ακόμη, όμως, και να ίσχυε κάτι τέτοιο δεν θα έπληττε την αξιοπιστία και το περιεχόμενο των καταθέσεων, αφού δικονομικά αυτές παραμένουν έγκυρες και αξιοποιήσιμες, αλλά μόνο την άρση του καθεστώτος προστασίας των μαρτύρων και ούτως της ανωνυμίας τους. Για όσους βέβαια σπεύδουν να χαρούν για μια τέτοια εξέλιξη, απλά να αναφέρουμε ότι η αποκάλυψη της ταυτότητάς τους οδηγεί αμέσως σε πλήρη αποδεικτική δύναμη των καταθέσεών τους, ενώ υπό το καθεστώς προστασίας δεν παράγεται πλήρης απόδειξη και απαιτούνται συνοδά αποδεικτικά στοιχεία για την κατάγνωση ενοχής των εμπλεκομένων. Περαιτέρω, από το έγγραφο της Εισαγγελέως Διαφθοράς δεν προκύπτει διόλου ότι οι αναφερόμενοι μάρτυρες είναι ίδιοι με εκείνους που κατέθεσαν στις ΗΠΑ, άλλωστε τέτοια βεβαία γνώση δεν θα μπορούσε να έχει η Εισαγγελία.

Δυστυχώς όμως και η ατολμία του Έλληνα νομοθέτη πλήττει τον θεσμό αφού από την αρχική της έκδοση η διάταξη περί προστατευομένων μαρτύρων περιείχε μία αποδεικτική ρήτρα σύμφωνα με την οποία (άρθρο 9 παρ. 5 ν. 2928/2001) :

Αν δεν έχουν αποκαλυφθεί τα στοιχεία ταυτότητας του μάρτυρα, μόνη η κατάθεσή του δεν είναι αρκετή για την καταδίκη του κατηγορουμένου.

Εξομοιωνόταν δηλαδή η κατάθεση του προστατευόμενου μάρτυρα με την ενοχοποιητική κατάθεση συγκατηγορουμένου η οποία, όπως είναι γνωστό (Κ.Ποιν.Δ. 211^Α), ανέκαθεν εθεωρείτο και εύλογα ως ανεπαρκές ενοχοποιητικό στοιχείο για συγκατηγορούμενο.

Παρόλα αυτά οι διαδοχικές νομοθετικές μεταβολές επιβεβαίωναν τις προθέσεις για περαιτέρω ενίσχυση της ρύθμισης, αφού η αρχικά θεσπισμένη υποχρέωση του Δικαστηρίου (άρθρο 9 παρ. 4 ν. 2928/2001) να προβαίνει σε αποκάλυψη των στοιχείων των ανωνύμων μαρτύρων όταν τους ζητά οποιοσδήποτε διάδικος ή Εισαγγελέας μεταβλήθηκε σε δυνατότητα με την τροποποίηση του Ν. 3875/2010, έτσι ώστε και αυτό ακόμη να μην είναι υποχρεωτικό όταν ζητείται. Η σχετική διάταξη, από «εκτός αν ζητηθεί από τον εισαγγελέα ή από ένα διάδικο η αποκάλυψη του πραγματικού ονόματος, οπότε το δικαστήριο διατάσσει την αποκάλυψη» έγινε : «Αν ζητηθεί από τον εισαγγελέα ή από έναν διάδικο η αποκάλυψη του πραγματικού ονόματος του, το δικαστήριο αποφαίνεται αιτιολογημένα για την αποκάλυψη ή μη». Η διάταξη αυτή εξαντλούσε την υποχρέωση και μετέπειτα τη δυνατότητα του Δικαστηρίου μόνο στην αποκάλυψη των στοιχείων και όχι στην διαταγή για αυτοπρόσωπη εμφάνιση των μαρτύρων στο ακροατήριο. Αυτού μόνο υπήρχε υποχρέωση, αυτού μόνο καταλείπεται δυνατότητα.

Εν τέλει πρέπει να αντιληφθούμε οτι το σκάνδαλο δεν είναι οι μίζες (αυτές είναι το αιτιατό και όχι το αίτιο) και εκτός από την κάλπη θα έπρεπε να κρίνεται από την τακτική Δικαιοσύνη. Είναι η ιδιωτικοποίηση της υγείας (και όχι μόνο), η προκλητική αύξηση της κατά κεφαλήν φαρμακευτικής δαπάνης με την αγαστή συμφωνία όλων των εμπλεκόμενων κοινωνικών και πολιτικών εταίρων τα προηγούμενα χρόνια που έχει συμβάλει και αυτή στην αύξηση του ιδιωτικού και του δημόσιου χρέους, το ίδιο το δημόσιο χρέος που δεν το δημιούργησε ο ελληνικός λαός, αλλά το πληρώνει, όπως και τις αλλεπάλληλες ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών, η κερδοσκοπία και η εκμετάλλευση.